O‘zbek xalqining yerga bo‘lgan muhabbati nafaqat adabiy janrlar mavzusi, balki ko‘plab hangomayu latifalar, askiyalar mavzusidir, azaldan. Zero, bobo dehqon avlodi bu zamin farzandlarining mehri yerga cheksiz, bu na isbot talab qiladi, na bir taʼrif.
Yerini sevishning o‘zini kifoya bilgan odamlarimiz, unga bo‘lgan haq-huquqlarni rasmiylashtirish, qonuniylashtirish harakatlarini mudom ortga surib kelishadi va afsuski, bu borada so‘z borganda, taassufki, “ensa qotirishadi”. Hamma ishga yetadigan vaqt aynan shu masalada “anqoning urug‘i” bo‘lib qoladi.
Ko‘plab yurtdoshlarimizni qiziqtirgan savollar va ularning yechimlari bo‘yicha savollarimiz bilan Kadastr agentligi Yer va kadastr nazorati boshqarmasi boshlig‘i Murod Fayzullayevga yuzlandik:
Yer va kadastr nazorati o‘zi nima, u qanchalik muhim?
Yer — insoniyat uchun berilgan bebaho meros, hayot manbaidir. Uning biz har doim ham eʼtibor bermaydigan, eng eʼtirofga sazovor xususiyati bizdan oldin ham, hozirda ham va bizdan keyin ham insoniyatni boqib kelayotganligi, turmush kechirishni asosiy vositasi vazifasini bajarishidir. Yerdan asosan, ekin ekish, turar-joy qurish yoki turish-turmushimiz uchun qulay sharoitlar yaratish uchun foydalanamiz.
Inson butun umri davomida suv, tuproq, olov, tabiat, daraxt, o‘simlik, jonivorlarni eʼzozlash, yerni bog‘-rog‘, ekinzor qilish, chorvani ko‘paytirish, yilqichilikni yo‘lga qo‘yish, umuman, dunyodagi jamiki yaxshi narsalarni pok va bus-butun asrashi kerakligini unutmasligi lozim.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentini 2020 yil7 sentyabridagi PF-6061-sonli Farmoni va PQ-4819-sonli qaroriga asosan Davergeodezkadastr qo‘mitasi tugatilib, Kadastr agentligi tashkil etildi va Yer va kadastr nazoratini olib borish bo‘yicha Agentlikka alohida vazifa hamda majburiyatlar belgilab berildi.
Birinchi navbatda Yer va kadastr nazorati tushunchalariga aniqlik kiritadigan bo‘lsak:
1. Davlat yer nazorati — yuridik va jismoniy shaxslar, davlat boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan yer TO‘G‘RISIDAgi qonunchilik talablariga rioya etilishini nazorat qilish maqsadida vakolatli organlar tomonidan amalga oshiriladigan harakatlar majmui hisoblanadi.
2. Davlat kadastr nazorati — yuridik va jismoniy shaxslar, davlat boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan davlat kadastrlari TO‘G‘RISIDAgi qonunchilik talablariga rioya etilishini nazorat qilish maqsadida vakolatli organlar tomonidan amalga oshiriladigan harakatlar majmui tushuniladi.
Bugungi kunda Kadastr agentligi yer va kadastr nazorati inspektorlari tomonidan Davlat yer va kadastr yo‘nalishida belgilab berilgan vakolat doirasida quyidagi nazorat tadbirlari amalga oshirib kelinmoqda, jumladan:
— yer toifasidan qatʼiy nazar barcha turdagi noqonuniy yer uchastkalari hamda bino-inshootlarga bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazmaslik;
— yer uchastkalarining o‘zboshimchalik bilan egallab olinishi va ushbu yer uchastkalarida o‘zboshimchalik bilan imorat qurish;
— yer uchastkasi chegaralarini o‘zboshimchalik bilan o‘zgartirish yo‘l qo‘ymaslik choralarini ko‘rish;
— yer uchastkalaridan maqsadsiz foydalanish holatlarini o‘z vaqtida aniqlash va chora ko‘rish;
— davlat kadastrlarini yuritish tartibiga rioya etilishi nazorat qilib borish.
Agentlik tomonidan amalga oshirilgan ishlar solmog‘i qanchalik katta, yaʼni tasdiqlangan qonun buzilish holatlarini bartaraf qilish bo‘yicha “Ish rejalari” qanchalik darajada qog‘ozdan amalga ko‘chgan?
“Yer va kadastr nazorati” yo‘nalishida quyidagi ishlar amalga oshirildi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF-6061-son (07.09.2020y) va PF-6243-son Farmonlari (08.06.2021y) hamdaPQ-138-son Qarori (21.02.2022y) bilan Kadastr agentligining yer nazorati yo‘nalishida eng asosiy vazifalari belgilab berilgan.
Unga muvofiq, Agentlik (1) yer uchastkalarini o‘zboshimchalik bilan egallashni (chegaralarini o‘zgartirish) aniqlash, (2) ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarning davlat ro‘yxatidan o‘tkazmaslik holatini aniqlash, (3) yerdan maqsadli foydalanilishi ustidan davlat nazoratini amalga oshirib kelmoqda.
Xususan:
2021 yil va 2022 yilning o‘tgan davrida (1 iyun holatiga) respublika bo‘yicha yer uchastkasini o‘zboshimchalik bilan egallash bilan bog‘liq 24 511 ta yoki 5 164,7 gektar (2022-yilda 7 618 ta yoki 2 623,5 gektar) holat aniqlandi.
Aniqlangan holatlar,
qishloq xo‘jaligi yerlarida 4 393,5 gektar,
aholi punktlari yerlarida 665,9 gektar,
sanoat, transport, aloqa mudofaa va boshqa maqsadlarga mo‘ljallangan yerlarda 5,4 gektar,
tarixiy madaniy ahamiyatga molik yerlarda 0,1 gektar,
o‘rmon fondi yerlarida 10,9 gektar,
suv fondi yerlarida 13,9 gektar
zaxira yerlarda 75 gektarni tashkil etadi.
Agentlik organlari tomonidan berilgan yozma ko‘rsatmalar asosida 11 228 ta holatda 3 050,5 gektar (46%) maydondagi qonunbuzilishlarni ixtiyoriy bartaraf etilishi taʼminlandi.
O‘zboshimchalik bilan egallangan maydonlarni qaytarish, noqonuniy qurilmalarni buzdirish haqida sudlarga 11 687 ta yoki 1 456,5 gektar (2022-yilda 2 757 ta yoki 427,2 gektar) daʼvo arizalari kiritildi.
Yerga oid qonun buzilishi holatlari har doim ham maʼmuriy javobgarlikka sabab bo‘lmaydi. Shunday holatlar borki ularda yer bilan bog‘liq jinoyat alomatlari kuzatiladi.
Misol uchun, sug‘oriladigan yerni o‘zboshimchalik bilan egallab, unda qurilish qilganlik uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri jinoiy javobgarlik belgilangan. (JK 2291-moddasi, 2 yildan 3 yilgacha ozodlikdan mahrum qilish jazosi tayinlanishi mumkin)
Yoki, sug‘oriladigan yerni sotish yoki uni qonunga xilof tarzda o‘zgaga berish uchun ham jinoiy javobgarlik belgilangan. Agar, ushbu harakatlar og‘irlashtiruvchi holatlarda sodir etilsa, 8-10 yilgacha ozodlikdan mahrum qilish jazo chorasi qo‘llaniladi (JK 2296-moddasi).
Yuqorida qayd etilganidek, yerga oid qonun buzilishi holatlarida jinoyat alomatlari kuzatilgan 1 782 ta (2022-yilda 616 ta) ish hujjatlari o‘rnatilgan tartibda prokuratura organlariga yuborildi.
Olib borilgan nazorat tadbirlarda 44 438 nafar (2022-yilda14 338 ta) shaxs maʼmuriy javobgarlikka tortildi.
Yerlarni o‘zboshimchalik bilan egallash holatlari bor, yer uchastkalaridan maqsadsiz foydalanish holatlari bor. Bu ikkala tushunchani bir-biridan farqlab olish kerak.
o‘zboshimchalik bilan egallab olingan yer uchastkasi — qonunchilikda belgilangan tartibda ajratilmagan (realizatsiya qilinmagan), shu jumladan, berilgan (realizatsiya qilingan) yer uchastkasining chegaralari vakolatli organlar tomonidan naturada (joyning o‘zida) belgilanmagan, yer uchastkasiga bo‘lgan huquqni tasdiqlaydigan hujjatlar berilmagan holda foydalanilgan yer uchastkasi (VMQ 183; 14.04.2022 yil);
yer uchastkalaridan maqsadsiz foydalanish – yer uchastkalarini ajratib berish hujjatlarida belgilangandan boshqa maqsadda foydalanish yoki belgilangan muddatlarda foydalanmaslik
Joriy yilda respublika bo‘yicha yer uchastkalaridan maqsadsiz foydalanish bilan bog‘liq 545 ta (8 215,2 gektar) holat aniqlanib, PF-6243-son Farmonga muvofiq 163 ta (2 249,5 gektar) holatda yer uchastkalariga bo‘lgan huquqni bekor qilish yuzasidan sudlarga murojaat qilindi.
Bundan tashqari, hokimliklarga 519 ta (8 213,45 gektar) holatda taqdimnomalar kiritildi.
Natijada, 151 gektar yer uchastkalariga bo‘lgan huquqlar bekor qilinib, maqsadsiz foydalanilgan yerlar zaxiraga qaytarilishi taʼminlandi.
Biz hozir yer uchastkalarini o‘zboshimchalik bilan egallash, yerlardan maqsadsiz foydalanish holatlarini aniqlash va ularga ko‘rilgan choralar haqida so‘z yuritdik. Aslida muammoni bartaraf etish emas balki uni oldini olish muhim hisoblanadi.
Istaymizmi, yo‘qmi, biroq qay soha bo‘lmasin profilaktik tadbirlar muhim bo‘lishi bilan bir qatorda judayam aholi huquqiy savodxonligini oshirishda yaxshi natijalar beryapti. Bu borada qanday harakatlarni amalga oshiryapsizlar?
Kadastr agentligi tomonidan Yerga oid qonun buzilish holatlarini oldini olish maqsadida 4 408 marotaba (2022-yilda 1 069 marotaba) profilaktik tadbirlar o‘tkazildi.
Aslida nazoratni har birimiz o‘zimizdan boshlashimiz kerak deb hisoblayman.
Sohaga IT-texnologiyalarni joriy etish ish samaradorligini va aniqlik darajasini oshiradi.
Korrupsiya holati jamiyatimizning yashirin yarasidir. Bartaraf etish barchamizning vazifamiz….
Mutlaqo, haqsiz. Shubhasiz. Bizda ham bu masala bo‘yicha qator amaliyotlarimiz bor. Shulardan biri – Yer va kadastr nazoratini avtomatlashtirish, korrupsiya holatlarini oldini olish maqsadida yerga oid huquqbuzarliklarni aniqlashdan bartaraf etilgunga qadar monitoringini yurituvchi “E-YER NAZORAT” avtomatlashtirilgan axborot tizimi amaliyotga joriy etildi. Bunda asosiy eʼtibor qaratilgan jihat bu – inson omilini kamaytirishdadir, chunki shu yo‘l bilan bu illat tomiriga ilk zarbani bera olamiz.
