O‘zbekistonda ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazishda yuzaga kelgan nizolarni sudgacha hal etish maqsadida komissiyalar tashkil etilmoqda. Bu haqda Kadastr agentligi direktor o‘rinbosari Mirsaid Mirmaqsudov, Agentlik boshqarma boshlig‘i o‘rinbosari Zafar Rahimov, Davlat kadastrlari palatasi boshqarma boshlig‘i Sanjar Abdurazzoqov ishtirokida o‘tkazilgan matbuot anjumanida ma’lumot berdi.

Ta’kidlanishicha, «Ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish to‘g‘risida»gi Qonunning qabul qilinishi ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxati sohasidagi munosabatlarini tartibga solish va bu bilan mulkdorlarning huquqlarini davlat tomonidan kafolatlash va himoya qilishni qonun darajasida amalga oshirishdan iborat bo‘lib, unda ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish sohasiga oid asosiy tushunchalar, vakolatli organlar, ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish, ma’lumotlarni taqdim etish tartibi, huquq belgilovchi hujjatlar va xususiyatlari, ro‘yxatdan o‘tkazuvchilar maqomi, ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazishni tashkil etish, nizolarni sudgacha hal etish, javobgarlik mezonlari yoritilgan.

Mazkur qonun 10 ta bob, 74 ta moddadan iborat bo‘lib, qonunda quyidagilar ko‘zda tutilgan. Ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish sohasidagi mavjud tartibotlar, huquqni belgilovchi hujjatlar, jarayonlarning xususiyatlari umumlashtirilib, ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlar davlat reestri, ro‘yxatdan o‘tkazish ishini va biznes jarayonlarni elektron shaklda axborot tizimlari orqali yuritishga urg‘u bergan holda, yagona to‘g‘ridan to‘g‘ri amal qiluvchi normalar shakliga keltirilgan.

Qonun 1) yer uchastkalari, 2) binolar, inshootlar, shu jumladan qurilishi tugallanmagan ob’ektlar, 3) ko‘p yillik dov-daraxtlar hamda 4) mulkiy kompleks sifatida butun korxonalarga nisbatan qo‘llanilib, yer qa’riga nisbatan tatbiq etilmaydi. (1-modda)

Ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazishning asosiy prinsiplari: 1) qonuniylik;

2) ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazishning majburiyligi; 3) davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarning ustuvorligi; 4) ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlar to‘g‘risidagi axborotning ochiqligi; 5) taqqoslanuvchanlik va muvofiqlik.(4-modda)

Ushbu prinsiplardan kelib chiqib, Davlat ro‘yxatidan o‘tkaziladigan huquq va cheklovlarning aniq ro‘yxati belgilanmoqda. (10-modda) mulk huquqi; doimiy egalik qilish huquqi; doimiy foydalanish huquqi; meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqi; ijara huquqi; ikkilamchi ijara huquqi; xo‘jalik yuritish huquqi; operativ boshqarish huquqi; ko‘chmas mulkni ishonchli boshqarish huquqi; bepul foydalanish huquqi; renta; ipoteka; servitut.

Ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazishda yuzaga kelgan nizolarni sudgacha hal etish maqsadida komissiya va Apellyatsiya komissiyalari tashkil etilmoqda. Ushbu komissiyalar ro‘yxatdan o‘tkazishni bekor qilishi mumkin bo‘ladi. (12-modda)

Alohida 5-bob bilan reestrni elektron shaklda davlat tilida yuritish, unga kiritiladigan ma’lumotlar, reestrning saqlanishi, reestrga kiritiladigan tuzatishlar, reestrdan ma’lumotlarni va ko‘chirmani berish belgilanadi. (23–29-moddalar)

Bir qator qonun hujjatlaridagi tegishli normalarni tizimlashtirish maqsadida ko‘chmas mulkka bo‘lgan har bir huquqni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish uchun asos bo‘ladigan 60 dan ziyod huquq belgilovchi hujjatlarning aniq ro‘yxati ko‘rsatilmoqda.

Bugungi kundagi yer uchastkalarini xususiylashtirish jarayoni boshlanganligi munosabati bilan xususiylashtirilgan yer uchastkasiga bo‘lgan huquqning boshqa shaxsga o‘tishi alohida 33-moddada belgilanmoqda. Bunda yer uchastkasiga bo‘lgan mulk huquqini tasarruf qilishning turli holatlari, jumladan, sotish, hadya qilish, meros, ustav fondiga kiritish, ustav fondidagi ulushini qaytarib berish mumkin bo‘ladi.

Qonun 2023 yil 1 martdan kuchga kiradi.