Yer sohasidagi islohotlar bugungi kun hayotimizning barcha sohalari bilan aloqadorligi hamda yerlarni hisobini yuritish va yer uchastkalariga bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish zarurligi har bir fuqarolar o‘rtasida bo‘layotgan bahs va munozaralardagi asosiy mavzulardan biriga aylangan.
Ammo fuqarolarning yer sohasidagi olib borilayotgan islohotlardan bexabarligi ayrimlar orasidagi o‘zaro tortishuvlar va nizoli holatlarni olib kelinishiga sabab bo‘lyapti.
Ushbu nizo va tortishuvlarni oldini olish va yer siyosatini olib borishdagi, jumladan fuqarolarning huquqiy savodxonligini yanada oshirish maqsadida tizimli ishlar yo‘lga qo‘yilgan.
Bugungi kunda qator sohalarda olib borilayotgan islohotlar va o‘zgarishlar singari yer va kadastr sohasini xam chetlab o‘tmagan.
Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Yer munosabatlarida tenglik va shaffoflikni ta’minlash, yerga bo‘lgan huquqlarni ishonchli himoya qilish va ularni bozor aktiviga aylantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» 2021 yil 8 iyundagi PF-6243-son Farmoni bilan 2021 yil 1 avgustdan boshlab, 3 ta huquq turi orqali realizatsiya qilish belgilangan.
Yer uchastkalari xususiy sektorga ya’ni yuridik va jismoniy shaxslarga mulk va ijara huquqi asosida, davlat organlari, muassasalari, korxonalari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlariga doimiy foydalanish huquqi asosida ajratilishi yo‘lga qo‘yilgan.
Shundan, mulk va ijara huquqi asosida yer uchastkalarini realizatsiya qilish elektron onlayn-auksion orqali hamda davlat va jamoat ehtiyojlari uchun yer uchastkalarini doimiy foydalanish huquqi asosida ajratilishi Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi Raisi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimlarining qaroriga muvofiq amalga oshirish mexanizmi tegishli qonunchilik hujjatlari bilan tartibga solingan.
Shu bilan birgalikda, ushbu Farmonga muvofiq, meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik, doimiy egalik, vaqtincha foydalanish huquqi bilan yer ajratish tartibi bekor qilinadi, bunda ilgari ajratilgan yer uchastkalariga bo‘lgan bunday huquqlar ularning egalarida amaldagi tartibda saqlanib qolinishi hamda ijaraga olingan yer uchastkasida qonunchilikda belgilangan tartibda qurilgan ko‘chmas mulk ob’ektiga mulk huquqi boshqa shaxsga o‘tgan taqdirda, ushbu ob’ektga mulk huquqi bilan birgalikda u joylashgan yer uchastkasiga bo‘lgan ijara huquqi ham yangi mulkdorga o‘tishi ko‘rsatilgan.
Jumladan, yer uchastkalarini davlat va jamoat ehtiyojlari uchun doimiy foydalanishga ajratishda ham qator islohotlar olib borilyapti.
O‘zbekiston Respublikasi Yer kodeksining 31-moddasiga muvofiq yuridik va jismoniy shaxslarning yer uchastkasiga bo‘lgan huquqi joyning o‘zida chegaralar belgilanganidan, yer uchastkalarining planlari (chizmalari) va tavsiflari tuzilib, yer uchastkalariga bo‘lgan huquq davlat ro‘yxatiga olinganidan keyin vujudga kelishi belgilangan.
Ayrim fuqarolar tomonidan «Yer uchastkasini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish uchun kadastrga murojaat qildim ammo ishimni hal qilmadi», degan e’tirozlarini xam eshitib turamiz gohida. Shuni alohida ta’kidlab o‘tishimiz zarurki, Davlat kadastrlari palatasi va uning hududiy bo‘linmalari tomonidan huquq egasining murojaati bilan yer uchastkasiga bo‘lgan huquq vujudga kelganidan keyin yer uchastkasiga bo‘lgan huquq belgilangan tartibda davlat ro‘yxatidan o‘tkaziladi.
Ya’ni ko‘rib turibmizki, kadastr organlari yer uchastkasini davlat ro‘yxatidan o‘tkazmaydi, balki yer uchastkasiga bo‘lgan huquqni davlat ro‘yxatidan o‘tkazadi. Bunda, Yer uchastkasi, unga bo‘lgan huquqni va ushbu huquq egasini bog‘lovchi tashkilot sifatida ko‘rishimiz mumkin. Ushbu jarayonni amalga oshirishimiz uchun yuqoridagi 3 ta ma’lumot bo‘lishi zarur.
