Joriy yil 5-oktabr kuni Senatning Mudofaa va xavfsizlik masalalari qo‘mitasining majlisi bo‘lib o‘tdi.
Unda Senat a’zolari, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi, xalq deputatlari viloyatlar va Toshkent shahar Kengashlari doimiy komissiyalar raislari, Qo‘mita huzuridagi ekspertlar guruhi a’zolari, tegishli vazirlik va idoralar mutasaddilari hamda ommaviy axborot vositalari vakillari ishtirok etdi.
Majlisda Senatning o‘ttiz uchinchi yalpi majlisida muhokama qilinishi nazarda tutilgan masalalar, xususan, “Geografik ob’ektlarning nomlari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish haqida”gi Qonun dastlabki tarzda ko‘rib chiqildi.
Ta’kidlanganidek, mazkur Qonun jamoatchilikning taklif va fikr-mulohazalari inobatga olingan holda ishlab chiqilgan. Bugungi kunda O‘zbekiston yoki jahon tarixida chuqur iz qoldirgan shaxslar, shu jumladan jamoat va davlat arboblarining xotirasini abadiylashtirish maqsadida ularning nomini geografik obyektlarga berish bilan bog‘liq masalalar qonunchilikda aniq tartibga solinmaganligi sababli amaliyotda geografik obyektlarga (ko‘cha, mahalla, maydon, bog‘ va aholi punktlarining boshqa tarkibiy qismlari) shaxs nomini berishda turli muammolar yuzaga kelmoqda.
Bundan tashqari, “Geografik obyektlarning nomlari to‘g‘risida”gi Qonunda geografik obyektlarga nom berishda mahalliy aholining fikrini hisobga olish belgilangan. Biroq amaldagi qonunchilikda aholining fikrini hisobga olish tartibi ochib berilmagan. Shuningdek, aholi punktlarining tarkibiy qismlariga (mahallalar, shohko‘chalar, ko‘chalar, maydonlar, bog‘lar, xiyobonlarga) O‘zbekiston va jahon tarixida chuqur iz qoldirgan shaxslarning ismi-sharifini berish tartibi aniq belgilanmagan.
Shuningdek, amaldagi qonunchilikda bunday shaxslarni aniqlashning mezonlari nazarda tutilmagan hamda shaxslar ismi-sharifini nomi mavjud geografik obyektlarga berishga aniq talablar nazarda tutilmagan. Ushbu holatlar geografik obyektlarning nomlari qayta-qayta o‘zgartirilishiga sabab bo‘lmoqda.
Qonunga kiritilayotgan o‘zgartish va qo‘shimchalar yuqorida qayd etilgan muammolarni bartaraf etishga qaratilgan.
Shuningdek, Qo‘mita majlisida “Litsenziyalash, ruxsat berish va xabardor qilish tartib-taomillari to‘g‘risida”gi Qonunning yer qa’ri uchastkalarida oltin izlovchilar usulida qimmatbaho metallarni qazib olishga oid qismining Navoiy viloyatida ijro etilishi holatini o‘rganish yakunlari muhokama qilindi.
Qayd etilganidek, Senatning Mudofaa va xavfsizlik masalalari qo‘mitasi tomonidan joriy yil 20-21-sentabr kunlari mazkur Qonunning yer qa’ri uchastkalarida oltin izlovchilar usulida qimmatbaho metallarni qazib olishga oid qismining Navoiy viloyatida ijro etilishi holati o‘rganildi. Natijada yer qa’ri uchastkalarida oltin izlovchilar usulida qimmatbaho metallarni yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan qazib olishda odamlar xavfsizligini ta’minlashga yetarli e’tibor qaratilmayotgani, amaldagi qonunchilik normalari ijrosini bajarish bilan bog‘liq ko‘plab muammolar mavjudligi aniqlandi.
Jumladan, bu boradagi ishlarni qonuniy tarzda olib borish afzalliklari yuzasidan tegishli vakolatli organlar tomonidan targ‘ibot ishlari sust olib borilmoqda. Qazish ishlari uchun litsenziya olishda turli byurokratik to‘siqlar mavjud. Oqibatda noqonuniy qazib olish holatlari yildan-yilga ko‘payib bormoqda.
Xususan, faqatgina Navoiy viloyatida oltin va qimmatbaho metallarni noqonuniy qazib olish holatlari yuzasidan 2017-yilda 16 ta ma’muriy ish qo‘zg‘atilgan bo‘lsa, 2021-yilda bu ko‘rsatkich 204 tani tashkil qilgan.
Eng achinarlisi, Navoiy viloyatidagi ochiq maydonlarda qazish ishlari jarayonida xavfsizlik talablariga rioya etilmaganligi sababli 2021 yilning o‘zida qariyb 10 nafardan ortiq fuqaro is gazidan zaxarlanishi yoki qum va tosh bosib qolishi oqibatida vafot etgan.
Shuningdek, amaldagi qonunchilikda qo‘riqlanmaydigan ochiq maydonlarda qimmatbaho metall va toshlarni talon-toroj qilganlik uchun javobgarlik belgilanmagan.
Bundan tashqari, Jinoyat kodeksining 190-moddasi beshinchi qismida oltin va qimmatbaho metallarni qazib olishda litsenziyasiz faoliyat bilan shug‘ullanish juda ko‘p miqdorda daromad olish bilan bog‘liq bo‘lsa, jinoiy javobgarlikka tortilishga sabab bo‘lishi ko‘rsatilgan.
Biroq tahlillar shuni ko‘rsatdiki, amaliyotda mazkur moddaning ushbu qismi bilan mamlakat bo‘yicha bironta jinoyat ishi sudda ko‘rilmagan.
Shu bilan birga tarkibida oltin va qimmatbaho metallar bo‘lgan rudalarni noqonuniy qazish bilan shug‘ullanuvchi shaxslarga nisbatan Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 702-moddasi bilan qo‘llaniladigan jarima miqdorining kam belgilangani ham mazkur yo‘nalishdagi qonunbuzilish holatlari shaxslar tomonidan takror-takror sodir etilishiga sabab bo‘lmoqda.
Shuningdek, viloyatda tugatilgan va vaqtincha tugatilgan tashlandiq kon va shaxtalarning aniq hisobi mavjud emas.
Bundan tashqari, Navoiy kon-metallurgiya kombinati tomonidan zaxiraga olingan shaxta va karerlar atrofi o‘rab olinib, qo‘riqlanishi ta’minlanmagan.
Hududiy hokimliklar qayd etilgan yo‘nalishda o‘z vakolatlarini lozim darajada amalga oshirmayapti, jumladan, ular tomonidan tegishli nazorat ishlari sust olib borilmoqda.
O‘rganish jarayonida aniqlangan muammolar fuqarolarimiz hayoti va xavfsizligini ta’minlash uchun o‘ta dolzarb ekanligini inobatga olib, mazkur masalani Senat yalpi majlisi muhokamasiga kiritish uchun Qo‘mita tomonidan parlament so‘rovi loyihasini tayyorlash taklifi ilgari surildi.
Muhokamalar so‘nggida Qo‘mitaning tegishli qarorlari qabul qilindi.
