Joriy yilning 24-avgust sanasida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Mulk huquqining daxlsizligini ishonchli himoya qilish, mulkiy munosabatlarga asossiz aralashuvga yo‘l qo‘ymaslik, xususiy mulkning kapitallashuv darajasini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-198-son Farmoni qabul qilindi.
Farmonga muvofiq, 2022-yil 1-sentabrdan eʼtiboran mulk daxlsizligi muhofazasini yana-da mustahkamlash hamda xususiy mulkning kapitallashuv darajasini oshirishni nazarda tutuvchi bir qator yangi tartiblar joriy qilindi. Shu jumladan:
Mulkka bo‘lgan huquqni uni vujudga keltirgan hujjatni bekor qilish orqali tugatishga oid barcha tartiblar bekor qilindi. Bundan hujjat noqonuniy qabul qilingan holatda sud tomonidan haqiqiy emas deb topilishi mustasno.
Yerdan ixtiyoriy voz kechishda unga bo‘lgan huquqning bekor qilinishini Vazirlar Mahkamasi, mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan qaror rasmiylashtirish tartibi bekor qilinib, mulkdorning notarial tasdiqlanadigan arizasiga asosan amalga oshirilishi joriy etildi.
Yuridik shaxs tugatilganda uning qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallanmagan yer uchastkasiga bo‘lgan huquqlari bekor qilinmaydi. Balki, mazkur yerlar tugatilayotgan yuridik shaxsning muassislari yoki ishtirokchilari tasarrufiga o‘tadi.
“Xabeas korpus” instituti doirasida curishtiruvchi va tergovchining mol-mulkni xatlash bilan bog‘liq qarorlarini sudda ko‘rib chiqish tartibini joriy etildi.
Mansabdor shaxslar tomonidan xususiy mulk huquqini erkin amalga oshirishga aralashish va daxlsizligini buzganlik uchun maʼmuriy va jinoiy javobgarlikka tortish uchun asos bo‘ladigan holatlar belgilab berildi. Shu jumladan, endilikda xususiy mulk obyekti va u joylashgan hududga mulkdorning ruxsatisiz kirish uchun jinoiy javobgarlikka tortishgacha bo‘lgan choralar qo‘llanishi mumkin.
Endilikda mulkdor yoki uning vakili o‘z mulkini har qanday tajovuzdan huquqni buzish yoki noqonuniy aralashuvga mutanosib ravishda va huquq buzilishining oldini olish uchun zarur harakatlar doirasida mustaqil himoya qilish huquqiga ega bo‘ladi.
Turar joyga nisbatan mulkdor bilan qarindoshlik aloqalariga ega bo‘lmagan shaxslarni ushbu turar joydan doimiy ro‘yxatdan chiqarish uchun ularning roziligini olish tartibi bekor qilindi. Bundan taraflar o‘rtasida boshqacha kelishuv tuzilgan holatlar mustasno.
2023-yil 1 yanvardan “Kadastr va ko‘chmas mulklarni ro‘yxatdan o‘tkazish integratsion axborot tizimi” (UZKAD) ko‘chmas mulkka oid yagona axborot bazasi hisoblanadi. Bunda tizimdagi maʼlumotlarning haqiqiyligi va ishonchliligi davlat tomonidan kafolatlanadi.
Hukumat va viloyatlar hokimliklari huzuridagi “Yer uchastkalari jamoat ehtiyojlari uchun olib qo‘yilishi munosabati bilan zararlarning o‘rnini jismoniy va yuridik shaxslarga qoplash bo‘yicha hududiy markazlashtirilgan jamg‘armalar” Jismoniy va yuridik shaxslarga yetkazilgan mulkiy zararlarni kompensatsiya qilish bo‘yicha hududiy maqsadli jamg‘armalarga (kompensatsiya jamg‘armalari) o‘zgartirildi.
Aholi va tadbirkorlarga yetkazilgan quyidagi zararlar kompensatsiya jamg‘armalaridan to‘lab beriladi:
-
davlat organi, mansabdor shaxs, xususan, surishtiruvchi, tergovchi, prokuror va sudning qonunga xilof harakatlari natijasida mulkdorga yetkazilgan, sud qarori bilan aniqlangan zarar;
-
ko‘chmas mulk obyektlariga bo‘lgan huquqlarning davlat reyestriga noqonuniy yoki haqiqatga to‘g‘ri kelmaydigan maʼlumotlarning kiritilishi natijasida unga ishonib harakat qilgan shaxslarga yetkazilgan zarar;
-
turar joy insofli egallovchidan talab qilib olinmasligi natijasida uning haqiqiy egasiga yetkazilgan zarar;
-
tergovga qadar tekshiruvni amalga oshiruvchi organlar, surishtiruv, dastlabki tergov, prokuratura organlari va sudning qonunga xilof deb topilgan harakatlari tufayli yetkazilgan zarar.
Sudlarda fuqarolarga nisbatan mulkiy daʼvolar kiritishda davlat boji to‘lashdan ozod qilingan davlat organlari soni qisqartiriladi, fuqarolar esa o‘z mulkini o‘zganing noqonuniy egaligidan talab qilib olish TO‘G‘RISIDAgi daʼvolari bo‘yicha davlat bojidan ozod qilinadi.
Kadastr agentligi boshqarma boshlig‘i
Nosir Latipov
