Qonun va ijro
O‘zbekistonda fazoviy maʼlumotlar milliy infratuzilmasini yaratish, fazoviy maʼlumotlardan foydalanish iqtisodiy, ijtimoiy va ekologik nuqtai nazardan istiqbolli bo‘lib, bu investitsion muhitni mustahkamlash, ochiq fazoviy va boshqa maʼlumotlardan erkin foydalanish orqali barqaror rivojlanish va tabiatni muhofaza qilishga xizmat qiladi.
O‘zbekiston Respublikasining 2021 yil 23 iyuldagi “Fazoviy maʼlumotlar to‘g‘risida” gi qonuni ham bu boradagi ishlar samaradorligini yana-da oshirishda muhim ahamiyat kasb etayotir. Ushbu qonun 5 bob, 25 moddadan iborat bo‘lib, fazoviy maʼlumotlarni yaratish, qayta ishlash va rivojlantirish hamda ulardan foydalanish sohasidagi munosabatlarni tartibga solish normalarini belgilaydi.
Fazoviy maʼlumotlar – fazoviy obyektlar to‘g‘risidagi, ularning joylashuvi, shakli, xossalari xaqidagi maʼlumotlarni o‘z ichiga oladi. Yaʼni, navigatsiya xaritalari, geoportallar, internet veb-servislarning maʼlumotlar bazasi fazoviy maʼlumotlardan tashkil topadi. Bunda, aero va kosmik suratlar, dronlardan olingan maʼlumotlar, xaritalarda ko‘rsatilgan yer, bino-inshoot, yo‘llar, daryolar, quvurlar va ular to‘g‘risidagi qo‘shimcha maʼlumotlar fazoviy maʼlumotlarning tarkibiy qismi hisoblanadi. Har qanday fazoviy maʼlumotlar milliy infratuzilmasi geografik maʼlumotlarni bir marta yig‘ish va barcha fuqarolar tomonidan turli ilovalarda bir necha marta qayta foydalanish imkonini beradi. Umuman olganda, fazoviy maʼlumotlar milliy infratuzilmasi hukumat faoliyatining shaffofligini oshirish va jamoatchilik ishtirokini kuchaytirish uchun elektron hukumat va ochiq hukumat harakatining muhim elementi sifatida qaralishi mumkin.
Bugungi kunda iqtisodiyotning barcha sohalarida raqamlashtirish va innovatsion axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanib geografik axborot tizimlari va veb-portallar shakllantirilmoqda, ular yordamida aholiga va tadbirkorlik subyektlariga davlat xizmatlari va boshqa turdagi xizmatlar ko‘rsatilmoqda. Kadastr agentligi tomonidan yuritilayotgan Milliy geografik axborot tizimi geoportaliga ham 17 ta vazirlik va idoralar masʼul bo‘lgan Davlat kadastrlari maʼlumotlari va Agentlik tomonidan yaratilgan xarita va ortofotoplanlar kiritilgan. Ushbu axborot tizimi orqali 8 ta vazirlik o‘rtasida avtomatlashtirilgan maʼlumot almashinuvi yo‘lga qo‘yilgan.
Hayotimizda har kuni foydalanadigan Yandex yoki Google xaritalardan foydalanish ham fazoviy maʼlumotlardan foydalanishning bir turi hisoblanadi. Bunda, mobil ilovadan kerakli bo‘lgan obyekt to‘g‘risidagi maʼlumotni ko‘rish, turgan joyimizdan bormoqchi bo‘lgan joyimizni geolakatsiyasini (koordinatalarini) berish orqali dasturda yuklangan xaritada xarakat yo‘nalishi, masofasi, vaqti va boshqa maʼlumotlarning ko‘rsatilishi fazoviy maʼlumotlarga bog‘langan holda amalga oshiriladi.
Qonun ijrosini taʼminlash maqsadida “Fazoviy maʼlumotlarning milliy infratuzilmasini yuritish tartibi to‘g‘risidagi nizom” va “Fazoviy maʼlumotlarning milliy infratuzilmasini rivojlantirish bo‘yicha Muvofiqlashtiruvchi kengash to‘g‘risidagi nizom” loyihalari, shuningdek, Fazoviy maʼlumotlar milliy infratuzilmasini rivojlantirish strategiyasi ishlab chiqildi. Xorijiy davlatlarning tajribalarini o‘rgangan holda 2022-2024 yillarga mo‘ljallangan Davlat dasturi qabul qilindi. Fazoviy maʼlumotlar bo‘yicha standartlar ishlab chiqish Texnik qo‘mitasi tashkil etilib, Koreyaning LX korporatsiyasi va MetaGIS kompaniyasi bilan hamkorlikda uchta standart ishlab chiqildi hamda Fazoviy maʼlumotlar standartlari geoportali yaratildi. Shuningdek, fazoviy maʼlumotlar milliy infratuzilmasining geoportallari tarmog‘i konsepsiyasi qabul qilindi va geoportallar tarmog‘i yaratildi.
Fazoviy maʼlumotlar milliy infratuzilmasi geoportalini kartografik asos bilan taʼminlash maqsadida respublikamiz hududidagi 108 ta shahar va tuman markazlarining 1:2 000 masshtabdagi 5830 ta topografik rejalari, 143 ta tumanning 1:10000 masshtabdagi 5531 ta qishloq xo‘jalik xaritalari, respublika hududining 1:25 000 masshtabdagi 4534 ta va 1:200 000 masshtabdagi 112 ta topografik xaritalari raqamlashtirildi. Koreya Respublikasidan mamlakatimiz hududini to‘liq qamraydigan kosmik suratlar olindi, shuningdek samolyot yordamida Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Andijon, Buxoro, Jizzax, Qashqadaryo, Namangan, Sirdaryo, Toshkent, Farg‘ona, Xorazm viloyatlari va Toshkent shahrining aholi punkti va qishloq xo‘jaligi yer maydonlarida aerosuratga olish ishlari bajarildi. Ushbu materiallardan foydalanib topografik va boshqa mavzuli xaritalar yaratilmoqda va yangilanmoqda.
Shuni alohida qayd etish kerakki, qonun bilan belgilangan vazifalarning amalga oshirilishi natijasida yagona koordinatalar tizimidan va fazoviy maʼlumotlardan foydalanib, O‘zbekiston Respublikasining yagona fazoviy maʼlumotlar bazasi yaratilib, yer ajratish masalalari hamda tabiiy resurslar, ijtimoiy-iqtisodiy va boshqa ishlab chiqarish obyektlari hisobini yuritishning shaffof mexanizmlari yo‘lga qo‘yilmoqda. Shu bilan birga 20 dan ortiq vazirlik va idoralar o‘rtasida avtomatlashtirilgan axborot almashish tizimi yo‘lga qo‘yiladi hamda “Elektron hukumat” doirasida davlat organlari xizmatlaridan foydalanish kengayadi va foydalanuvchilarga ishonchli, dolzarb maʼlumotlar taqdim etiladi.
Shuningdek, raqamli texnologiyalar, internet va zamonaviy axborot vositalari asosida interaktiv davlat xizmatlarini ko‘rsatish, hududlarni rivojlantirishda qarorlar qabul qilish hamda favqullodda holatlarda tabiiy resurslar, ijtimoiy-iqtisodiy va boshqa obyektlar to‘g‘risidagi maʼlumotlarni tezkor olish imkoniyati yaratiladi. Natijada hududlar va tarmoqlar kesimida investitsiya loyihalarini ishlab chiqish va mamlakatning investitsiyaviy jozibadorligini oshirishga erishiladi, biznesni rivojlantirish va qolaversa, O‘zbekistonning Duing-biznes ko‘rsatkichlari o‘sishiga xizmat qiladi.
Ixtiyor Ergashev,
O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi huzuridagi
Kadastr agentligi Geodeziya, kartografiya va Yerni masofadan turib zondlash boshqarmasi boshlig‘i.
